Το Radio Athènes φιλοξενεί την έκθεση με τίτλο Νίκος Βέλμος (1890-1930) Σχέδια, σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών και Παραστατικών Τεχνών Frances Rich του Deree-The American College of Greece, με έργα που προέρχονται από τη δωρεά του συλλέκτη Τάκη Ευσταθίου.
Η πρώτη έκθεση έργων του Νίκου Βέλμου (ή Νίκου Βογιατζάκη όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) ενενήντα τρία χρόνια μετά τον θάνατό του αναμφίβολα σχετίζεται με το ενδιαφέρον που παρουσιάζεται για τη ζωή και το έργο του μετά το 2010. Τη λήθη δεκαετιών διέκοψαν δημοσιεύσεις, μελέτες και άρθρα, επανέκδοση των έργων του, ομιλίες, ενώ επίκειται η δημοσίευση μίας διδακτορικής διατριβής. Μετά τον ξαφνικό και πρόωρο θάνατό του το 1930 τη μνήμη του διατηρούσαν οι αδελφές του και μέλη του κύκλου του με φιλολογικά μνημόσυνα έως και τη δεκαετία του 1960, στη συνέχεια όμως η ιστορία και τα έργα του διασκορπίστηκαν και ξεχάστηκαν ως τις πρώτες σύγχρονες έρευνες.
Ο Βέλμος υπήρξε μία άκρως ιδιαίτερη και δημιουργική προσωπικότητα των γραμμάτων και της τέχνης την εποχή του Μεσοπολέμου στην Αθήνα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πλάκα, σε νεαρή ηλικία εγκατέλειψε το σχολείο και παρά τον περιθωριακό νεανικό βίο του σύντομα στράφηκε στην πνευματική του φύση. Αγαπούσε τον Σαίξπηρ (από το μικρό όνομα του οποίου πήρε και το καλλιτεχνικό του όνομα). Ήταν ηθοποιός, συγγραφέας, μεταφραστής και ζωγράφος, ευαισθητοποιημένος από την κοινωνική αδικία της εποχής του, με απόψεις επηρεασμένες από ένα ιδιότυπο αμάλγαμα αναρχισμού, κομμουνισμού και Χριστιανισμού. Για την έκφραση των ριζοσπαστικών του απόψεων εξέδιδε το ρηξικέλευθο περιοδικό Φραγκέλιο, (1926-1929), όπου καυτηρίαζε τα κακώς κείμενα της εποχής του -πολιτικά και καλλιτεχνικά- και δημοσίευε λογοτεχνικά κείμενα και θεατρικό λόγο. Τόσο με τα δημοσιεύματά του όσο και με τη διοργάνωση εκθέσεων ο Βέλμος, ενάντια στον κρατούντα ακαδημαϊσμό, στήριζε τους «ασπούδαχτους» καλλιτέχνες, ένας από τους οποίους ήταν και ο ίδιος. Επιπλέον, μαζί με το Φραγκέλιο εξέδιδε και τα Φύλλα Τέχνης με καλλιτέχνες και θέματα από την παγκόσμια τέχνη και διανόηση.
Η ίδρυση του Ασύλου Τέχνης, ενός από τους πρώτους ιδιωτικούς εκθεσιακούς χώρους τέχνης στην Αθήνα, ήρθε ως φυσική εξέλιξη της πρωτοποριακής, αντιδραστικής και κοινωνικά ευαίσθητης δράσης του. Με αφορμή την ενίσχυση ενός ασθενούς καλλιτέχνη έγινε η πρώτη έκθεση, και ακολούθησε η πρώτη επίσημη με σχέδια και προπλάσματα έργων του Γιαννούλη Χαλεπά. Μερικές από τις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν στη συνέχεια στο Άσυλον Τέχνης ήταν των Ασπούδαχτων Καλλιτεχνών, του Δ. Γαλάνη, του Γιάννη Τσαρούχη, (η πρώτη έκθεση του δεκαεξάχρονου τότε Τσαρούχη με έργα αγγειοπλαστικής), ενώ διοργανώθηκαν εκθέσεις με έντυπες αναπαραγωγές και αντίγραφα, όπως η έκθεση αφιερωμένη στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Κύριος σκοπός των εκθέσεων ήταν η εκπαίδευση του κοινού, η παρουσίαση νέων και «ασπούδαχτων» καλλιτεχνών και η ανάδειξη της καλλιτεχνικής αξίας της λαϊκής τέχνης. Επίσης, στο Άσυλον Τέχνης διοργανώνονταν συζητήσεις για θέματα καλλιτεχνικά και κοινωνικά, όπου συμμετείχαν πνευματικές μορφές όπως ο Στρατής Δούκας, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Τζούλιο Καΐμη, ο Φώτης Κόντογλου, ο Δημήτρης Πικιώνης, κύριοι εκπρόσωποι της μετέπειτα Γενιάς του ’30.
Η έκθεση που αντανακλά το βάθος των πολιτισμικών του αναζητήσεων και την πρωτοποριακή του σκέψη μοιάζει να ήταν η έκθεση για την Παλιά Αθήνα, όπου οι καλλιτέχνες της εποχής μετά από κάλεσμά του αποτύπωσαν τοπία, αρχιτεκτονική, πρόσωπα και κειμήλια, τα ήθη και την ιστορία της κι έγινε πρώτη φορά λόγος για την αναγκαιότητα ίδρυσης μουσείου της πόλης. Την ιδιαίτερη σχέση του Βέλμου με την πόλη τη διατυπώνει λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Μιλτιάδης Μαλακάσης: «Ο Βέλμος είναι μία γωνιά της Πλάκας, είναι μία Βυζαντινή κολώνα, ένα δυτικό χρώμα στον ουρανό μας, είναι χαμολούλουδο στο κράσπεδο του ιερού βράχου, ένα μαρτιάτικο χελιδόνι στη ρίζα του Ερεχθείου».
Με την έκθεση των σχεδίων του ο Βέλμος επιστρέφει στην Αθήνα σε μία εποχή που η πόλη ραγδαία, αλλάζει πρόσωπο και ταυτότητα. Αν και αθόρυβος ως προσωπικότητα στη συγκεκριμένη έκθεση τόσο μέσα από τα έργα του, όσο και μέσα από τον μύθο του, πλανάται ανάμεσά τους, έρχεται ως άρρητη υπενθύμιση της ιστορίας της Αθήνας, των έντονων πολιτιστικών και ιδεολογικών ζυμώσεων του περασμένου αιώνα, αλλά και των καταβολών της. Η επιμελήτρια της έκθεσης στο Radio Athènes, κα Γαλήνη Νόττι επισημαίνει στο συνοδευτικό κείμενό της πως «Η δουλειά του Νίκου Βέλμου προσεγγίζεται περισσότερο ως σύγχρονη παρά ως ιστορική», δίνοντας έμφαση στην καλλιτεχνική υπόσταση του Βέλμου. Τα σχέδια που εκτίθενται αναπαριστούν τον κόσμο και τις αναζητήσεις του όπως το αττικό τοπίο, αναμνήσεις από το Άγιο Όρος, το χωριό του Χαλεπά, χαρακτηριστικές φιγούρες της Πλάκας, πρόσωπα από τον περίγυρό του, εικονογράφηση θεατρικού έργου του Σαίξπηρ, σκίτσα δημοσιευμένα στο περιοδικό του, μέρη αρχιτεκτονικού διακόσμου. Το διαρκές αίτημα του χαρισματικού καλλιτέχνη για δικαιοσύνη μέσα από την τέχνη υπαγορεύει την υποχρέωση για το μέλλον μίας ολοκληρωμένης παρουσίασης του πολύπλευρου βελμικού σύμπαντος, ακόμη άγνωστο στο ευρύ κοινό.
Λεωνή Π. Θανασούλα
1 Φεβρουαρίου 2023
Πηγές: Θεοδώρου Κίμων, Ο Βέλμος και οι εκθέσεις στο ΑΣΥΛΟΝ ΤΕΧΝΗΣ, εκδ. Φαρφουλάς, Πάτρα, 2021.
Δημήτρης Παυλόπουλος, «Νίκος Βέλμος: Μία εμβληματική μορφή του πολιτισμού στον Μεσοπόλεμο». Δημ. 19/11/2021
https://slpress.gr/politismos/nikos-velmos-mia-emvlimatiki-morfi-toy-politismoy-ston-mesopolemo/
Δημήτρης Παυλόπουλος, «Ο γυιός της απωλείας – Βίος και πολιτεία μίας μοναδικής περσόνας». Δημ. 30/1/2019
https://slpress.gr/politismos/o-gyios-tis-apoleias-vios-kai-politeia-mias-monadikis-personas/
3 Σχόλια. Leave new
Η αξία των “ασπούδαχτων” και
“περιθωριακών” που πρωτοπορούν.
Thank you for writing about Nikos Velmos exhibition.
Τι υπέροχο άρθρο…η γιαγιά μου είχε γεννηθεί απέναντι από το σπίτι του στην Ναυάρχου Νικοδήμου…κ πάντα μου μιλούσε για αυτό το σπίτι απέναντι
. ήταν άλλωστε φιλη με την αδελφή του την Αριάδνη κ αυτή μία εκρηκτική προσωπικότητα ,για τον δε Βέλμο μου
περιέγραφε το εκκεντρικό ντύσιμο του με μαύρο υμίψηλο καπέλο , μαύρη μακρυά μπέρτα με κόκκινη φόδρα…..τι να πω όποτε περνάω από το σπίτι του συγκινούμαι….