Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στο έργο του Γιάννη Αδαμάκη: Αναπαράσταση και ερμηνείες
Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ουράνια Επίστεψη, 2021, 160 Χ 110 cm, ακρυλικά σε καμβά.
Η γνώση μας για την Επανάσταση του 1821 διαμορφώθηκε μέσα από την ιστορική συγγραφή, τις πρωτογενείς πηγές, την ανάλυση και την ερμηνεία τους και την προφορική παράδοση. Οι ιστορικοί τόποι, τα μνημεία, τα κειμήλια αλλά και η εικονογραφία ενισχύουν την ιστορική γνώση και αντίληψη, τη συγκρότηση εθνικής μνήμης και ταυτότητας όπως και το συλλογικό φαντασιακό. Ήδη από τα χρόνια της Επανάστασης Ευρωπαίοι ζωγράφοι όπως ο Πέτερ Φον Ές, ο Ευγένιος Ντελακρουά, ο Καρλ Κρατσάιζεν και μία πληθώρα άλλων αποτύπωσαν τις ιστορικές στιγμές του αγώνα με εμβληματικό τρόπο προσδίδοντας το μεγαλείο των ιδανικών του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού στις μορφές και τις αναπαραστάσεις τους, αλλά και εκφράζοντας την κυρίαρχη ιδεολογία των εθνικών κρατών του 19ου αιώνα.
Όχι μόνο Ευρωπαίοι αλλά και Έλληνες καλλιτέχνες, εκπρόσωποι της Σχολής του Μονάχου όπως ο Γύζης και ο Βρυζάκης εμπλούτισαν την εικονογραφία της Επανάστασης με έργα που σφράγισαν αντιλήψεις μεταξύ μύθου και ιστορίας όπως ο πίνακας «Το κρυφό σχολειό» του Γύζη. Αλλά και λαϊκοί καλλιτέχνες όπως ο Θεόφιλος και ο Παναγιώτης Ζωγράφος μας έχουν παραδώσει ναΐφ αναπαραστάσεις της προφορικής και εικαστικής παράδοσης. Κατά τον 20ο αιώνα τα έργα που αναπαριστούν είτε τις μορφές του αγώνα, είτε σκηνές επηρεάζονται από τα κυρίαρχα ρεύματα της Τέχνης, αντανακλώντας σε πολλές περιπτώσεις περισσότερη νηφαλιότητα, αλλά και προσήλωση σε παλαιότερα ιδεολογικά πρότυπα ελληνικότητας και εθνοκεντρισμού. Ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Φώτης Κόντογλου, ο Γ. Τόμπρος, ο Φωκίων Ρώκ είναι ελάχιστοι από τους καλλιτέχνες που βύθισαν τον χρωστήρα τους ή την σμίλη τους στα χρώματα της Επανάστασης και απέδωσαν ήρωες και στιγμές ο καθένας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο.
Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα οι εξελίξεις στην ιστορική επιστήμη, οι νέες ιδεολογικές ζυμώσεις και αναζητήσεις στον ελληνικό χώρο, αλλά και η εθνική κρίση ταυτότητας την οποία διανύουμε έχουν μεταβάλλει τη σχέση μας με το ιστορικό παρελθόν, την ερμηνεία του, όπως και την εννοιολογική του αποτύπωση στην Τέχνη.
Με αφορμή μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις, στα πλαίσια του εορτασμού για την επέτειο του 1821 στην Αθήνα, με τίτλο «Αντίδωρα του ‘21», στο Μουσείο του Νεώτερου Ελληνικού Πολιτισμού, θεωρώ ενδιαφέρον προς ανάγνωση το έργο του ζωγράφου Γιάννη Αδαμάκη με τίτλο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ουράνια Επίστεψη, το οποίο παρουσιάζεται και δημιουργήθηκε για την έκθεση.
Ο Αδαμάκης, ένας κατεξοχήν γραφέας της μνήμης, στα έργα του συνδυάζει την αναπαραστατική ζωγραφική με τον συμβολισμό, συνδέοντας τον χρόνο σε ποικίλα μοτίβα, ανατέμνοντας το ασυνείδητο, με λοξή ματιά αφηγούμενος την ιστορία του, ανοίγοντας διάλογο με τον θεατή, ονειρικό, νοσταλγικό, αλλά και επώδυνο με υποκειμενικές προεκτάσεις και όρια, με διαρκή αντιστροφή των ρόλων αφηγητή και ακροατή.
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, μυθική μορφή του Αγώνα, δαιμόνιος, ανυπότακτος, με σκοτεινά και φωτεινά σημεία στην προσωπικότητά του και πολεμική ευφυία, πρωταγωνίστησε όχι μόνο στην Επανάσταση, αλλά και στη θεματολογία της τέχνης.
Ο τίτλος του έργου που επιλέγει ο ζωγράφος Ουράνια Επίστεψη προϊδεάζει τον θεατή για την εξιδανίκευση που πιθανώς επιφυλάσσει στον ήρωα. Η φιγούρα απεικονίζεται στο κέντρο του πίνακα, ολόσωμη, να καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του. Το πρόσωπο μετωπικό, έλκει το βλέμμα του θεατή καθηλωτικά, μέσα σε μία νηφαλιότητα, όχι πιθανώς βιογραφική, αλλά μεταθανάτια, του ήρωα που έχει λάβει τις τιμές, που έχει δει την πατρίδα να ελευθερώνεται, που η ψυχή του ησυχάζει. Μοιάζει περισσότερο με απόπειρα ζωντανού διαλόγου με τον ήρωα παρά για μία απλή αναπαράστασή του. Παρά την ολόσωμη απεικόνιση, το κύριο μέρος του έργου είναι το βλέμμα του Καραϊσκάκη, μία απόδοση ενός γήινου πνεύματος. Το λευκό της φουστανέλας με δεξιοτεχνία τονίζει το πρόσωπο και τα όρια του σώματος χάνονται στο ψηφιδωτό της σύνθεσης, όπως χάνεται η ιστορική γνώση και η αλήθεια ή περιορίζεται στις καταγραφές τρίτων. Η ιστόρηση του ήρωα για τον Αδαμάκη δεν έχει όρια.
Δηλώνει την πρόθεσή του να αγιοποιήσει τη μορφή με ένα ουράνιο τόξο στα δεξιά αντί για φωτοστέφανο, και δίνει την επιλογή στον θεατή εάν θα το φανταστεί να περιβάλλει την ηρωική μορφή ή όχι, παραπέμποντας στις πλείστες ερμηνείες της δράσης του Καραϊσκάκη, αλλά και εγείροντας θέματα προτύπων και ιστορικών ρόλων.
Ο άγιος Γεώργιος, έφιππος στα αριστερά, προστάτης άγιος του ήρωα με το ίδιο όνομα, αλλά και συμβολική του απεικόνιση ως έφιππος πολεμιστής που ήταν και ο ίδιος, άλλη μία εικόνα ηρωοποίησης και εξιδανίκευσης.
Στην αριστερή γωνία του πίνακα κοντά στα αρχικά του αγωνιστή, εμφανίζονται ρωσικά γράμματα παρμένα από ένα ρωσικό θρησκευτικό ξυλόγλυπτο του 15ου αιώνα, παράδοση στην οποία εγκύπτει ο ζωγράφος και αποπειράται να καταθέσει εδώ τα δικά του «όσια και ιερά» ως μελετητής, πλάι στα σύμβολα του έθνους που συλλέγει και μοιράζεται μαζί μας.
Στη σφαίρα των συμβόλων χρησιμοποιεί τα πουλιά τα οποία στέκονται στα μέρη των ψηφιδωτών επιφανειών που δημιουργεί, στοιχεία μίας ονειρικής πραγματικότητας την οποία χρειάζεται για να πλαισιώσει το αφήγημά του, αλλά και πρωταγωνιστές του ουρανού της ιστορικής μνήμης που συνθέτει. Σε χρωματική αρμονία ή αντίθεση με την κεντρική φιγούρα στέκουν ως η ψυχή του ήρωα, οι σύντροφοί του στα βουνά, το σύμβολο της ελευθερίας του. Το πιθανότερο είναι κάποια από αυτά να παραπέμπουν σε προσωπικούς συμβολισμούς του καλλιτέχνη, καθώς σε όλη τη σύνθεση τους μοιράζεται με τον ήρωά του. Ο τίτλος του έργου Ουράνια Επίστεψη υπενθυμίζει τον φυσικό χώρο των πουλιών τα οποία μπορεί να είναι οι αγγελιοφόροι της επίστεψης και στοιχεία σύνδεσης ενός ουρανού τον οποίον επιθυμεί να μοιραστεί ο ζωγράφος με την ιστορική προσωπικότητα δημιουργώντας εμμέσως έναν κοινό εξιδανικευμένο χώρο όπως ο ουρανός, αλλά και πολύ γήινος όπως αυτός όπου ζει εκείνος.
Λεωνή Π. Θανασούλα